منشور حقوق بشر کوروش

منشور کوروش کبیر

گردآوری : علی فتوتی

در روزگار كنوني که در هر جا سخن از حقوق بشر بگوش مي رسد . هرنهاد ، موسسه و ملتي تكليف به رعايت حقوق بشر را برهمگان فرض دانسته و توان مندان را به رعايت حقوق مستمندان دعوت مي كنند . مي توان گفت : كوروش پادشاه باستاني ايران ، به نوعی اولین اعلاميه حقوق بشر دوران باستان را اعلام و اجرا نموده است .
در سال ۱۲۵۸ خورشیدی ( ۱۸۷۹ میلادی ) به هنگام کاوش‌های باستان‌شناسی هیات بریتانیایی در محوطهی باستانی بابل در بین‌النهرین (میان‌رودان)، هرمزد رسام، باستان‌شناس بریتانیایی آسوری‌تبار، استوانهی گلی‌ای را یافت که شامل نوشته‌هایی به خط میخی بود. جنس این استوانه از گل رس است ، ۲۲٫۵ سانتی‌متر طول و ۱۱ سانتی‌متر عرض دارد و دور تا دور آن ۴۵ سطر ( به جز بخش‌های تخریب‌شده ) به خط و زبان اکدی ( بابلی نو ) نوشته شده‌است . بررسی‌های بعدی نشان داد که نوشته‌های استوانه در سال ۵۳۸ پیش از میلاد به فرمان کوروش بزرگ پس از شکست دادن نبونید و تصرف کشور بابل ، نوشته شده‌است . این اثر در نیایشگاه اِسَگیله ( معبد مردوک ) در شهر بابل قرار داده شده بود . در حال حاضر این لوح سفالین استوانه‌ای در بخش « ایران باستان » در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود . از سوی دیگر ، در سال ۱۳۷۵ آشکار شد که بخشی از یک لوحه استوانه‌ای که آن را متعلق به نبونید پادشاه بابل می‌دانستند ، در حقیقت پاره‌ای از استوانهی کوروش بزرگ ، از سطرهای ۳۶ تا ۴۳ است . پس از این آگاهی ، این پاره از لوح استوانه‌ای که در دانشگاه ییل (Yale) در آمریکا نگهداری می‌شد ، به موزه بریتانیا در لندن انتقال داده شد و به استوانهی اصلی پیوست گردید . پژوهش‌های زبان‌شناسی روی دو قطعه استخوان فسیل شدهی اسب که در موزهی شهر ممنوعه در چین نگهداری می‌شوند ، منجر به شناسایی نسخهی چینی منشور کورش شد . قدمت این استخوان‌ها به دورهی سلطنت هخامنشیان بازمی‌گردد.
کوروش بزرگ ، بنیان‌گذار پادشاهی ایران و سلسلهی هخامنشیان ، پس از تسخیر بايل ، در آن جا بر تخت پادشاهی نشست و ادیان بومی را آزاد اعلام کرد . برای جلب محبت مردم میانرودان (بین‌النهرین) ، مردوک که بزرگترین خدای بابل بود را به رسمیت شناخته ، او را نیایش کرد و سپاس گفت . هیچ گروه انسانی را به بردگی نگرفت و سپاهیانش را از تجاوز به مال و جان رعایا بازداشت . تمامی کسانی را که به اسارت به بابل آورده شده بودند گرد هم آورد و منزل گاه آنها را به ایشان بازگرداند . کوروش همچنین قوم یهود را نیز از اسارت و بیگاری در بابل آزاد کرد . به دستور او ، شرح وقایع و دستورات وی روی یک لوح استوانه‌ای سفالین نگاشته شد و در معبد مردوک قرار گرفت.
در بارهی فرمان کوروش مبنی بر آزادی یهودیان ، اشاره‌هایی در باب‌های گوناگون عزرا و اشعیا در کتاب تورات (عهد عتیق) در دست است : « خداوند روح کوروش پادشاه فارس را برانگیخت تا در تمامی ممالک خود فرمانی صادر کند و بنویسد کوروش پادشاه فارس چنین می‌فرماید که یهوه خدای آسمان مرا چنین امر فرموده‌است که خانه‌ای برای او که در اورشلیم که در یهودا است ، بنا نمایم . پس همگی برخاسته و روان شدند تا خانه خداوند را بنا نمایند . و کوروش پادشاه ، ظروف خانه خداوند را که نبوکدنصر (بخت‌النصر) آنها را از اورشلیم آورده و در خانه خود گذاشته بود ، بیرون آورد و به رئیس یهودیان سپرد . »
ورود کوروش «بدون جنگ و پیکار» به شهر بابل، در یک سالنامهی بابلی که به رویدادنامه نبونید مشهور است ، تأیید شده‌است : « در روز شانزدهم ماه تشریتو (۱۲ مهر ۱۱۶۰ پیش از ایرانی (هجری خورشیدی)/ ۱۱ اکتبر ۵۳۹ پیش از میلاد) «گَئوبَروَه» فرماندار گوتیوم همراه با سپاه کوروش بدون جنگ و پیکار به بابل اندر آمد . »
از طرف برخی کارشناسان ، این سند به عنوان نخستین منشور حقوق بشر شناخته می‌شود و در سال ۱۹۷۱ میلادی ، سازمان ملل آن را به شش زبان رسمی سازمان منتشر کرد . بدلی از این منشور در مقر سازمان ملل متحد در شهر نیویورک نگهداری می‌شود .
اما این عنوان توسط برخی دیگر مورد اعتراض ‌است و نامگذاری این استوانه را به این نام به حکومت پهلوی نسبت می‌دهند . پرفسور امیلی کورت از محققان تاریخ خاورمیانه به وجود «دروغ‌های بزرگی» در این منشور که کوروش برای توجیه فتح بابل به کار برده ، اشاره می‌کند . کاوه فرخ معتقد است که کورت اولین شخصی است که چنین ادعایی را علی رغم نظر دیگر متخصصان و صرفا بر اساس نظر شخصی مطرح کرده و تا کنون هیچ سندی برای اثبات فرضیه خود ارایه نداده است . بروس لینکلن به چهار قیام مردم بابل بر علیه حکومت پارس‌ها اشاره کرده و ماهیت این منشور را زیر سؤال می‌برد .
نسخه‌های جعلی بسیاری از ترجمه این منشور موجود است . در این لوح استوانه‌ای ، کوروش پس از معرفی خود و دودمانش و شرح مختصر فتح بابل ، می‌گوید که تمام دستاوردهایش را با کمک و رضایت مردوک خدای بابلی به انجام رسانده‌است . وی سپس بیان می‌کند که چگونه آرامش و صلح را برای مردم بابل و سومر و دیگر کشورها به ارمغان آورده ، و پیکر خدایانی که نبونید از نیایشگاه‌های مختلف برداشته و در بابل گردآوری کرده بوده را به نیایشگاه‌های اصلی آنها برگردانده‌است . پس از آن ، کوروش بزرگ می‌گوید که چگونه نیایشگاه‌های ویران‌شده را از نو ساخته و مردمی را که اسیر پادشاه‌های بابل بودند به میهن‌شان برگردانده‌است . در این نوشته اشارهی مستقیمی به آزادی قوم یهود از اسارت بابلیان نشده ، اما با مطالعه و پژوهش منابع تاریخی مشخص شده‌است که آزادی یهودیان بخشی از سیاست کوروش پس از فتح بابل بوده‌است .
منشور کوروش تا کنون در دو مقطع زمانی برای نمایش به ایران اورده شده است . مرتبه اول در جریان جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران ، منشور کوروش به رغم مخالفت دولت وقت بریتانیا برای چند روز به ایران آورده شد و به نمایش در آمد . برای بار دوم منشور حقوق بشر کوروش به همراه ویترین نمایش آن ، به مدت ۴ ماه در سپتامبر ۲۰۱۰ تحت تدابیر امنیتی از بریتانیا وارد تهران شد .

 گزیده متن منشور کورش که به فارسی برگردان شده به شرح زیر است :

منم کـوروش، شاه جهان، شاه بزرگ، شاه توانمند، شاه بابِـل، شاه سومر و اَکَد، شاه چهار گوشه جهان. پسر کمبوجیه، شاه بزرگ … نوه کورش، شاه بزرگ … نبیره چیش‌پیش، شاه بزرگ …
آنگاه که بدون جنگ و پیکار وارد بابل شدم، همه مردم گام‌های مرا با شادمانی پذیرفتند. در بارگاه پادشاهان بابِـل بر تخت شهریاری نشستم. مردوک خدای بزرگ دل‌های پاک مردم بابـل را متوجه من کرد … زیرا من او را ارجمند و گرامی داشتم.
ارتش بزرگ من به صلح و آرامی وارد بابل شد. نگذاشتم رنج و آزاری به مردم این شهر و این سرزمین وارد آید. وضع داخلی بابل و جایگاه‌های مقدسش قلب مرا تکان داد … من برای صلح کوشیدم.
من برده‌داری را بر‌انداختم، به بدبختی آنان پایان بخشیدم. فرمان دادم که همه مردم در پرستش خدای خود آزاد باشند و آنان را نیازارند. فرمان دادم که هیچکس اهالی شهر را از هستی ساقط نکند.
مَـردوک خدای بزرگ از کردار من خشنود شد … او برکت و مهربانی‌اش را ارزانی داشت. ما همگی شادمانه و در صلح و آشتی مقام بلندش را ستودیم …
من همه شهرهایی را که ویران شده بود از نو ساختم. فرمان دادم تمام نیایشگاه‌هایی که بسته شده بودند را بگشایند. همه خدایان این نیایشگاه‌ها را به جاهای خود بازگرداندم.
همه مردمانی که پراکنده و آواره شده بودند را به جایگاه‌های خود برگرداندم و خانه‌های ویران آنان را آباد کردم. همه مردم را به همبستگی فرا خواندم. همچنین پیکره خدایان سومر و اَکَـد را که نَـبونید بدون واهمه از خدای بزرگ به بابل آورده بود، به خشنودی مَردوک خدای بزرگ و به شادی و خرمی به نیایشگاه‌های خودشان بازگرداندم. بشود که دل‌ها شاد گردد.
بشود، خدایانی که آنان را به جایگاه‌های مقدس نخستین‌شان بازگرداندم، هر روز در پیشگاه خدای بزرگ برایم زندگانی بلند خواستار باشند. بشود که سخنان پر برکت و نیکخواهانه برایم بیابند. بشود که آنان به خدای من مَردوک بگویند: ‘‘ به کورش شاه، پادشاهی که ترا گرامی می‌دارد و پسرش کمبوجیه، جایگاهی در سرای سپند ارزانی دار.’’
من برای همه مردم جامعه‌ای آرام فراهم ساختم و صلح و آرامش را به تمامی مردم اعطا کردم.

منابع :
•    منشور کورش هخامنشی ، رضا مرادی غیاث آبادی
•    برگردان منشور حقوق بشر کورش بزرگ از بابلی به پارسی به وسیله دکتر شاهرخ رزمجو ، بخش خاورمیانه موزه بریتانیا
•    تارنمای پژوهش‌های ایرانی ، نوشته‌ های رضا مرادی غیاث آبادی در زمینه فرهنگ ایران باستان و اختر باستان‌ شناسی
•    تارنمای ویکی پدیای فارسی